26 juli 2014 – Column Sjaak Grosthuizen: Beschaving
Door de eeuwen heen zijn begrafenisrituelen voortgekomen uit de opvattingen over leven, overlijden en wat daarna komt. In veel oude culturen huldigde men niet de opvatting dat je laatste hemd geen zakken heeft. Via grafgiften van duizenden jaren terug vormen we ons een beeld van hoe mensen naar de dood keken. Belangrijke mensen lieten zich met veel ceremonieel begraven.
Belangrijk bij de meeste beschavingen was dat je goed moest zijn voorbereid op de gang naar het dodenrijk, de hemel, het paradijs, het walhalla, het nirwana. Voor katholieken was het doen van een biecht en het ondergaan van een bediening voor een volle aflaat zeer aan te bevelen. Voor moslims is het aanroepen van Allah vlak voor het overlijden bijna een garantie dat jou de hemelse verrassing ten deel zal vallen. Begrafenissen zijn een vorm van afscheid nemen. Er is plaats voor terugblikken op het leven van de overledene, uitingen van emoties, behoefte aan samen zijn.
De afgelopen week bleven twee uitingen van rouw om overledenen op mijn netvlies staan. Twee manieren waarop culturen laten zien hoe ze omgaan met overledenen. De terugkeer van de overleden passagiers van de vliegramp en het begraven van Hamasstrijders in de Gazastrook.
De hele wereld keek toe en was onder de indruk
De manier waarop Nederland de lichamen van de slachtoffers uit Oekraïne terughaalde is er een van niet eerder vertoonde schoonheid. Wereldwijd werden de beelden opgepakt en getoond. Hier was beschaving op zijn mooist. Door de manier waarop de kisten met de stoffelijke resten uit het vliegtuig in de auto’s gedragen die deel uitmaakten van een imposante uitvaartstoet. Geen lawaai, ingetogen, strakke procedures, een ritueel met een sublieme choreografie. Wij keken toe. De hele wereld keek toe en was onder de indruk. Zonder een woord uit te spreken beleefden we respect. De grote groep nabestaanden bleef buiten de greep van sensatie- en emotiezoekende persmuskieten en camera’s. Niets laten zien dan slechts het diepste respect wekt oprechte en universele ontroering. De tienduizenden langs de route toonden dat zij meeleefden.
Het verzorgen van overledenen kan nauwelijks serener. Natuurlijk speelde het contrast met de bejegening van de testosteronstrijders in Oost-Oekraïne een grote rol. Wereldleiders krijgen zelden een dergelijk rouwprotocol. Alle nog anonieme doden viel deze devotievolle behandeling ten deel. Nederland gaf de wereld een voorbeeld. Nederland toonde een beschavingspeil dat ieder, ook in de rest van de wereld, verbaasde. Hoe kan een beschaafd volk beter, mooier, betekenisvoller en liefdevoller omgaan met hen die schuldeloos slachtoffer werden van bruut en woedend geweld?
De wereld voelde zich vereend in afschuw.
De wijze waarop Frans Timmermans, onze minister van Buitenlandse Zaken alle wereldleiders raakte was fenomenaal. Beelden van mensen die zich meer mans voelen met een kalashnikov en volledig respectloos overledenen en hen die voor ze willen zorgen naar believen koeieneerden vormden een schril contrast. De wereld voelde zich vereend in afschuw. Werd Poetin geraakt door dit drama of trekt hij een betrokken gezicht omdat grote economische maatregelen dreigden?
Ik zag ook beelden vanuit de Gazastrook. Ook een plek met zinloos gedode burgers. Ik zag een meute van rouw en woede schreeuwende mannen die hun overledenen haastig door een menigte sjouwden. Natuurlijk kan hieraan een moment zijn voorafgegaan met devote gebeden en stillere rouw, maar toch. Ook hier moet je aannemen dat de manier van ten grave dragen er een is die stoelt op een lange geschiedenis van zich ontwikkelende beschaving.
Mag je de verschillen van omgaan met overledenen met elkaar vergelijken? Ja, maar dan wel met de vaststelling dat oorlog voeren de ultieme wijze is van respectloos omgaan met leven. Mijn vrees is dat de Nederlandse manier van respect tonen een onderdeel kan zijn voor de start voor een internationaal georganiseerd gewapend conflict. Nederland zou daaraan moeten deelnemen. Hoe beschaafd ben je dan tenslotte?
