19 augustus 2017 – Column Sjaak Grosthuizen: Wervingsangst
Deze week zag ik op een nostalgisch tv-net een film die vlak na de oorlog gemaakt is, om jongeren te werven voor de legeractiviteiten in Indonesië. Boeiend, maar met de wetenschap van nu zo verfoeilijk schijnheilig als het maar zijn kon. Het leven als soldaat in de Oost werd voorgespiegeld als een soort tropische vakantie in gebieden waar men je graag zag komen. De geneugten van het soldatenleven met leuke uitstapjes en mogelijkheden tot ontspanning werden breeduit gemeten. Aan het einde van de film kwam nog wel even ter sprake dat er momenten waren van serieus soldaatje spelen in de dessa’s, omdat er toch hier en daar elementen rondliepen die de zegenrijke terugkeer van de Hollanders in Indonesië niet zagen zitten. Maar niet getreurd, men zou een tijd meemaken die men nog lang aangenaam zou heugen.
Propagandafilms, zelfs in het zo keurige Nederland, om politieke beslissingen te voorzien van een sausje van goedertierenheid, dat verwachtte ik eigenlijk niet. De Duitsers, ja, die konden er wat van! Leni Riefenstahl leverde op dat gebied vakwerk, wat nog steeds als lesstof gebruikt kan worden door ieder die politiek gedachtegoed mooi wil verpakken. De Russen, de Noord-Koreanen, de Venezolanen of de Turken mogen daar nog dagelijks van genieten, maar in Nederland past zulks toch niet? Nou, toen wel degelijk en waarom zou dat tegenwoordig anders zijn?
Het werkte, want hij won de verkiezingen.
Het schijnt zelfs een studierichting te zijn, waarin je diploma’s kunt verkrijgen voor de beste manieren om het gedrag van mensen te beïnvloeden. Geen mens is veilig voor subtiele trucjes om je mening, smaak of interesse te veranderen, aan te passen aan de wens van degene die de verleidingstechnieken te eigen bate wil inzetten. In de VS schijnt dat te zijn toegepast door het verkiezingsteam van Trump. Het werkte, want hij won de verkiezingen. In Engeland paste men de techniek toe om de Brexit mogelijk te maken. Het werkte. Het zou zomaar kunnen zijn dat in Nederland dezelfde middelen zijn toegepast tijdens het referendum, waar vele gezond denkende Nederland zich verbijsterden over de uitslag. Dat katergevoel kenmerkt binnen de kortste keren al die massale kuddegeestigheden.
In 1957 verscheen het boek Hidden persuaders van Vance Packard. Verborgen verleiders werd de Nederlandse titel. Met een schok mocht de mensheid wakker worden uit de nietsvermoedende consumentensluimer en mocht iedereen weten, dat men je van alle kanten probeert dingen aan te smeren, die je helemaal niet nodig hebt, of elders veel voordeliger kunt bemachtigen. Slimme reclamejongens waren kennelijk de enigen die het werk verslonden en er hun voordeel mee deden.
Sinds het boek 1984 van George Orwell zouden we ons bewust moeten zijn van de manieren waarop politici hun greep op volgzame burgerij verstevigen. En gelukkig, een deel van de mensheid begrijpt de boodschappen over verborgen verleiders en blijft afwegingen maken op basis van meerdere bronnen. De rest – helaas met grote waarschijnlijkheid de overgrote meerderheid – laat zich liever leiden door mooie en logisch kinkende argumenten van goedgebekte voorgangers die breeduit glimlachend het beste met hen voor lijken te hebben.
Misschien heb ikzelf anderen besmet met mijn opvattingen
Ik vrees, dat ik daar zelf ook vaak bij hoor. Braaf in de pas lopend met en voor lieden die zo bereidwillig voor mij kooltjes uit vuurtjes plukken om daarmee hun zeggenschap over de rest van mij te verkrijgen. Hoe graag wil ik geloven dat ik mijn meningen helemaal zelfstandig heb verworven. Toch hoop ik dat bij mij opvattingen aan te treffen zijn, die niet direct te koppelen zijn aan invloedverzamelaars in politiek of gewone samenleving. Misschien heb ikzelf anderen besmet met mijn opvattingen en kennen zij in mij een na te volgen leiderschap toe. Brrr!
Wat ik wel weet is dat voor de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2018 een paar honderd mensen in Westfriesland nu al verwoede pogingen doen om verkiezersgunsten te verzamelen. Zou men de verleidingstrucs uit de moderne wetenschap gaan toepassen? Een aantal politici zal dat zien te bereiken via het zaaien van angst, waarbij zij zichzelf etaleren als de koene onbaatzuchtige redders. Hoe en waardoor zal men zich in de Westfriese gemeenten laten leiden? Op wie stemmen we dit keer en wie gaat ons vertellen wat de beste keuze is? Hoeveel Westfriezen hebben de afgelopen vier jaar in de gaten gehouden wat men met hun stem deed?
Voor wie werkelijk in politiek is geïnteresseerd komen een paar mooie maanden. En ergens hoop ik dat onze lokale politici professioneel worden in het politieke handwerk, maar in de werving van stemmen altijd de goedwillende amateur blijven die ze eigenlijk allemaal zijn.