3 juni 2020 – Column Peter Ursem: Menselijkheid verwijtbaar?
Moet je de mens verwijten dat hij mens is? Het wordt onder diverse noemers veelvuldig gedaan. De mens moet het doen met allerlei driften, lusten, behoeften en misschien toch stiekem ook instincten. We behoren tot de klasse van de primaten en wij vinden van onszelf dat wij tot de top van alle wezens behoren. Wij bezitten ook een intelligentie en zijn, voor het merendeel althans, in staat ons gedrag zelf te sturen met vaardigheden om onze driften, instincten en behoeften te negeren. Doch er zijn momenten, waarop zelfs de zelfverantwoordelijke homo sapiens de fout in gaat. Dat zagen we niet alleen op de Dam, maar in kleinere omvang overal waar medemensen in elkaars nabijheid zijn.
Formuleer ik nu omslachtig een excuus voor Femke Halsema? Deels wel. Voor een ander deel van een mogelijk objectief oordeel over de hutjemutjesamenscholing wil ik ook nog wijzen op andere eigenschappen van de mens: emotie en kuddegeest. Wij voelen ons het meest senang wanneer wij ons bevestigd voelen bij een hoop mensen. In een overvol stadion waarin jouw favoriete club een kampioenschap bij elkaar schopt ben je in de gezamenlijke euforie een totaal ander mens dan achter een bureau, waar dagelijks diverse dossiers wachten op afhandeling. Om maar iets te noemen. De euforie in het stadion brengt jou, bijna buiten je eigen wil om, in een staat waarin je op je hardst onzinnige teksten meebrult. Emoties sturen je handelingen en geven je het gevoel dat dit precies is wat je dient te doen.
En dan is er de kuddegeest. Een niet te onderkennen drijfveer voor veel van onze gedragingen. Dieren met een kuddegeest voelen zich het prettigst in de kudde en daar hoort dan altijd een baas bij. Meestal een alfamannetje, maar het kan ook in een vrouwelijke variant. In de rest van de sociale dierenwereld is er een hiërarchie die met enig duwen en trekken en bijten in stand gehouden wordt en dan is er rust. De kudde volgt de leider en zo is het goed, welke kant je ook op gaat.
Wat gebeurde er met de opperprimaten op de Dam? Die kwamen in veel groter getale opdraven dan enkele zelfbenoemde en aangestelde alfaprimaten hadden vermoed en dan gebeuren er dingen die je niet hoopt mee te maken. Afspraken over afstand houden waarvan je zou kunnen denken dat die dankzij dagelijkse herhaling vanaf medio maart zijn uitgelegd zijn verdrongen door de kuddegeest. Je wilt bij de groep horen, die zo terecht hun verontwaardiging over onmenselijk optreden van gezagsdragers wil laten horen. Jij behoort tot de groep die fatsoen bezit dat elders ontbreekt. Op een kilometer afstand ziet niemand en vooral jijzelf niet dat je bij de groep van gelijkhebbers hoort. Je kruipt er zo duidelijk mogelijk dichter bij. En er is niemand die je tijdens het moment dat je weet dat je de afstandsregel overtreedt terugroept. Sterker, de grote baas staat er zelf bij geen afstand te houden.
Psychologen zouden dit prima kunnen duiden en wellicht duidelijker en overtuigender dat ik het doe. Wanneer je kort daarna ziet dat een behoorlijke menigte elders met diezelfde verontwaardiging wel afstand weet te houden, dan ga je je afvragen hoe dat daar wel lukte. In mijn visie was het dat de alfaprimaten van die samenkomst in hun rol waren gebleven. Kom protesteren, graag zelfs, want jij bent een mens die deugt, maar je moet dan op een van de stippen staan die wij hebben aangegeven.
Nogmaals de vraag wat er mis ging in Amsterdam en wie iets te verwijten valt. De burgemeester? Met een paar onhandige uitspraken en een uitgestelde redelijke verklaring kun je zeggen dat ze onvoldoende rekening hield met haar eigen rol. De demonstranten hebben het grootste gelijk van de wereld om verontwaardigd te zijn, maar ze dienen zich bij overgrote meerderheid af te vragen hoever ze in hun intellectuele ontwikkeling af staan van andere primaten.
Stel nu dat er uiteindelijk in die massa geen enkele besmetting is doorgegeven. Is dat een goed bericht? Kweenie! Hoeveel mensen zullen daarin het bewijs zien dat al die afstandsmaatregelen nergens op slaan en dus alle overheidsadviezen naast zich neer leggen? Moeten we nu maar hopen dat er een stevige uitbraak is veroorzaakt? Ben je ook al benieuwd naar de verklaringen van Femke Halsema daarover?