Column Peter Ursem: Begin van schooljaar gelijk ongelijk

28 augustus 2024 – Column Peter Ursem: Begin van schooljaar gelijk ongelijk

De scholen beginnen weer en dat levert tegenwoordig mediaberichten op. Helemaal probleemloos is dat namelijk niet en dat komt, waar het ’t voortgezet onderwijs betreft, voornamelijk door het aanschaffen van de leermiddelen voor de leerlingen. Dat gaat tegenwoordig wat anders dan ik dat zelf heb meegemaakt. Nu stam ik een beetje uit de prehistorie. Toen kwam je op school en boeken werden van schoolwege verstrekt. Je had wel de verplichting ze netjes te kaften en het was beslist niet toegestaan daar ooit in te schrijven. Zelfs niet met potlood. Dan pas zouden de boeken je ouders geld gaan kosten. Je kon je uitstekend redden met balpen en potlood en een stapeltje schriften. Een agenda waarin huiswerkafspraken konden worden genoteerd diende je wel zelf te kopen.

Nu is alles echt anders.

Hoe anders gaat dat tegenwoordig! Onze kinderen waren scholier in de tijd dat je zelf schoolboeken moest bestellen en betalen en er hoorde ook al een echte rekenmachine bij. Ook deze periode mag je nu geschiedenis noemen. Nu is alles echt anders. De digitale mogelijkheden voor het onderwijs zijn zoveel idealer en gemakkelijker en bieden zoveel mogelijkheden om de echt relevante kennis te verzamelen en aan te bieden, maar daar heb je wel een laptop of tablet voor nodig. Dat ding is niet gratis en daar komt een ouderwets probleem mee naar voren: niet iedereen kan dat zomaar eventjes betalen.

Hierdoor dreigt een tweedeling te ontstaan. Kansongelijkheid ofwel kansarme situatie voor kinderen van minder draagkrachtige ouders ligt op de loer. Geen geld, geen laptop, geen les. Ik heb moeite om niet alleen dit concept te begrijpen, maar ook de uitlating over kansongelijkheid. Dat elke leerling in het VO digitale werkmogelijkheden moet hebben wanneer dat de enige weg naar kennis is, is voor mij evident. Of het door ouders financieel op te brengen is of niet. Je zou daar een inkomensafhankelijke bijdrage van ouders voor kunnen regelen of de benodigde spullen gratis ter beschikking moeten stellen. Kansongelijkheid is niet alleen afhankelijk van de financiële thuissituatie. Ik heb in mijn tijd al leraar families gekend met een uiterst krappe bestedingsruimte, maar van kansongelijkheid was nauwelijks sprake omdat aan andere kans factoren uitstekend werd voldaan.

nog niet dé oplossing is om kansongelijkheid teniet te doen

Ik heb ooit in een reader over achterstand in het onderwijs iets geschreven. ‘De Franse socioloog Pierre Bourdieu heeft de mens ooit neergezet als een wezen dat op zoek is naar verschillende soorten kapitaal. De mens heeft behoefte aan economisch kapitaal, zoals geld en goederen. Daarnaast is een sociaal kapitaal te verdelen. Je netwerken en je sociale contacten bepalen dat. Er is ook een cultureel kapitaal te verwerven. Daarin zijn je opleiding, je kennis en je vaardigheden van belang. Bourdieu ontwaarde ook een symbolisch en een linguïstisch kapitaal. Symbolisch kapitaal kun je zien als het maatschappelijk prestige en aanzien. Het linguïstische kapitaal zetelt in de beheersing van de belangrijkste taal in de samenleving.’

Voor mij is zonneklaar dat het gratis verstrekken van de onwijs dure onderwijsmiddelen nog niet dé oplossing is om kansongelijkheid teniet te doen. Waar ik nog steeds voor wil pleiten is dat de kinderen uit gezinnen, waar nog te weinig geloof bestaat dat alle soorten kapitaal te bereiken zijn, ondersteund moeten worden op verschillende manieren en wanneer dat niet door één instantie kan worden gedaan, moet een hechte samenwerking en duidelijke taakomschrijving worden georganiseerd. Dat is best ingewikkeld, maar een andere manier om in de buurt van kansengelijkheid te kunnen komen is er naar ik vrees niet.

Het is voor een onderwijswethouder van een Westfriese gemeente hoogstwaarschijnlijk bijna onmogelijk om ooit een afdoende maatregelenpakket te kunnen samenstellen en te gebruiken om ongelijke kansen in het onderwijs weg te werken. Maar je mag toch best hopen dat nuttige inzichten zullen postvatten bij goedwillende politici en hulpinstanties?