Column Peter Ursem: Herdenken

2 mei 2024 – Column Peter Ursem: Herdenken

De Nationale Dodenherdenking is een vast onderdeel geworden in de jaarlijkse ceremonies. In alle Nederlandse gemeenten wordt daar op 4 mei vorm aan gegeven. Wie daar dit jaar aan deelneemt zal wellicht weten dat de manier waarop dit wordt gedaan niet altijd dezelfde is geweest. Ook de tijdstippen van herdenkingsmomenten verschillen. Bij ons in Westfriesland zijn diverse monumenten te zien die getuigen van wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Meestal bij de plek van de gebeurtenis.

Het herdenken op de vierde mei is in elke gemeente weer iets anders. Natuurlijk waren er voorheen heel wat meer gemeentes, met elk eigen herdenkingsplaatsen. Bij samenvoeging van dorpen ligt het gevoelig om plaatsen waar de mensen op 4 mei bijeen kwamen voortaan maar niets te doen. Ik denk dat om die reden in verschillende gemeenten herdenkingsmomenten zijn op een ander tijdstip op 4 mei. Maar overal in onze regio zijn mensen bij elkaar rond acht uur ’s avonds en overal wordt op precies hetzelfde moment twee volle minuten stilte betracht. Twee minuten stilte waarin elke deelnemer zijn of haar eigen gedachten hebben over de slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog en in de oorlogen daarna.

Twee minuten stilte waarin elke deelnemer zijn of haar eigen gedachten hebben

Hoewel niemand het in zijn hoofd haalt om precies na te gaan welke gedachten bij ieder gedurende die twee minuten langs komen, heeft daar wel enige sturing aan plaats gehad. Wie mag je herdenken en zijn er slachtoffers die in de herdenking overgeslagen dienen te worden? Tot aan 1960 werden alleen de in de oorlog gevallen militairen en verzetsstrijders officieel herdacht. Een jaar later mocht men ook gesneuvelde militairen uit latere gevechtsmomenten herdacht. In 1966 mochten we, na de inspanningen vanuit het Joodse deel van onze samenleving, ook de vele Joodse slachtoffers in onze eerbiedige stiltemomenten worden mee herdacht. Nog later realiseerden wij ons dat ook homoseksuelen en zigeuners waren omgebracht in concentratiekampen.

Eigenlijk is het te zot voor woorden om van overheidswege opgelegd te krijgen wie we wel en wie we niet mogen herdenken.

Slachtoffers van racisme en onverdraagzaamheid, ook van na de oorlog, worden vanaf 1981 meegenomen in de herinneringen waarvoor we op 4 mei bij elkaar komen. In 2015 werd nog vastgelegd dat de slachtoffers die we dan herdenken de Nederlandse nationaliteit moeten hebben gehad, hetgeen in 2019 werd aangepast omdat we hierdoor bijvoorbeeld de joodse Duitse vluchtelingen in de oorlogstijd zouden buitensluiten. Deze aanpassingen in de loop der jaren tekenen de manier waarop we terugkijken op het verleden. Eigenlijk is het te zot voor woorden om van overheidswege opgelegd te krijgen wie we wel en wie we niet mogen herdenken. Ik vrees voor de overheidsdienaren die hierover moeten nadenken, dat er veel mensen zijn die heel eigenwijs zelf bepalen wie ze willen herdenken.

Wel denk ik nu heel cynisch dat we straks drie minuten nodig hebben om de herdenking correct te kunnen uitvoeren

Ik moet bekennen dat ik tijdens veel viermeiherdenkingen niet het hele toegestane rijtje van slachtoffers heb laten langskomen in die twee minuten stilte. Wel denk ik nu heel cynisch dat we straks drie minuten nodig hebben om de herdenking correct te kunnen uitvoeren. Er dreigen immers in de komende jaren nieuwe groepen van slachtoffers te komen wanneer er een te rechts kabinet zal ontstaan en in zelfs westerse landen met een dergelijke regering.

Bij de verschillende monumenten en monumentjes die we in Westfriesland rijk zijn kunnen we het hele jaar door toevallig langskomen. Ik heb me lang geleden voorgenomen om me bij al die plekken even af te vragen waarom die daar staan en dan heel kort het besef te hebben dat er veel mensen zijn geweest en gelukkig nog steeds met het lef een bewuste keuze te maken, of mij te realiseren dat er ook altijd veel te veel onschuldige slachtoffers zijn.

De Nationale Dodenherdenking mag geen politiek instrument worden voor partijen die daar hun gelijk willen halen. Helaas zijn slachtoffers in conflicten altijd het slachtoffers van politieke tegenstellingen die niet goed uitgepraat zijn met elkaar. Die slachtoffers vallen nog veel te veel overal in de wereld. Helaas zijn er in de wereld nooit genoeg slachtoffermonumenten om deze verschrikkelijke realiteit te voorkomen.