REGIO – Het najaar van 2023 was een van de natste ooit en hoewel 2024 ook een natte start had was februari warmer dan anders. In aanloop naar de zomer van 2024 starten Rijkswaterstaat en andere waterbeheerders nu al met de voorbereidingen voor wat zij traditiegetrouw het droogteseizoen noemen.
Het waterpeil in het IJsselmeer en Markermeer is na een periode van hoge waterstanden gedaald tot -0,17 m NAP en -0,19 NAP. Dit betekent dat Rijkswaterstaat het IJsselmeer en Markermeer als onze nationale regenton nauwelijks hoeft aan te vullen in aanloop naar het droogteseizoen.
Van teveel water naar genoeg water
De waterstanden in het IJsselmeer en Markermeer zijn deze winter erg hoog geweest. Door een combinatie van aanvoer van water (neerslag en rivierwater) en wind was het lang niet altijd mogelijk het teveel aan water af te voeren naar de Waddenzee via de spuisluizen in de Afsluitdijk. Het peil van het IJsselmeer en Markermeer is na een daling tot het winterpeil (-0,40 m NAP) in oktober 2023 snel toegenomen tot een peil dat lang hoger bleef.
Dat hebben met name buitendijkse gebieden gemerkt, zij hebben soms wateroverlast gehad. Het hoge water heeft geen enkel moment problemen gegeven voor de waterveiligheid binnen de dijken.
Een dergelijke hoge waterstand tot in februari 2024 maakt de voorbereiding op de komende zomer anders dan voorgaande jaren. Gewoonlijk houdt Rijkswaterstaat in het IJsselmeer en Markermeer tussen 1 maart en 1 april water vast om het daarna geleidelijk te verlagen tot het zomerpeil. Het water stijgt dan vanaf het winterpeil (-0,40 NAP) tot 10 cm onder NAP om daarna weer te zakken tot het zomerpeil (-0,20 m NAP).
Natuur
Rijkswaterstaat verkleint met een opzet het peil tot 10 cm onder NAP in het voorjaar. Dit verlaagt de kans op onder meer het wegspoelen van nesten als later in de zomer het peil verhoogd zou worden, vanwege een dreigend watertekort. Dat is nu niet nodig, omdat vogels die op de grond broeden door de hoge waterstand deze winter al een hogere plek voor hun nest gekozen hebben. De hoge waterstand heeft er ook voor gezorgd dat riet al op een natuurlijke manier is schoongespoeld.
-0.20m
Ook vissen profiteren van het gelijkmatige peil; zij kunnen door het gelijke peil makkelijker via de spuisluizen in de Houtribdijk van het ene naar het andere meer zwemmen. Vanwege het hoge waterpeil en de afvoer van overtollig water is besloten om het meerpeil in maart 2024 al te brengen naar NAP -0,20 m. Hiermee wordt het risico verkleint op wateroverlast in buitendijkse gebieden in het staartje van het stormseizoen.
Zomerpeil
Het zomerpeil is flexibel en hoger dan het winterpeil om een watervoorraad te hebben voor droge tijden. Door de spuisluizen in de Afsluitdijk minder vaak open te zetten stroomt er minder water naar de Waddenzee en blijft er een zoetwatervoorraad in het IJsselmeer.
Die voorraad is nodig, omdat de aanvoer van vers water via de grote rivieren in het voorjaar en de zomer kwetsbaar is. Dit hangt onder meer af van de sneeuwvoorraad in de Alpen en de peilen van de Zwitserse meren. Als er weinig sneeuw ligt of de sneeuw al gesmolten is, heeft dat hier effect; de aanvoer van water via de Rijn en IJssel naar het IJsselmeer en Markermeer via de grote rivieren daalt dan snel.
Op ‘voorraad’
Bij een warme zomer zal het meerpeil van het IJsselmeer en het Markermeer door de toename van het gebruik van water en door verdamping dalen. Er is dan minder water op ‘voorraad’. Genoeg zoet water in het IJsselmeer is belangrijk voor de drinkwatervoorziening voor de Kop van Noord Holland en het tegengaan van verzilting. Bij een langdurige periode van droogte kunnen het IJsselmeer en Markermeer het noorden van Nederland van water voorzien.
In de zomerperiode hanteert Rijkswaterstaat een bandbreedte voor het meerpeil. Het peil mag fluctueren van 10 tot 30 cm onder NAP. Door deze bandbreedte volledig te vullen wanneer een periode van droogte wordt verwacht, houdt Rijkswaterstaat 400 miljoen m3 extra zoetwater vast. Sinds 2018 hanteert Rijkswaterstaat een flexibel peilbesluit voor het zomerpeil. De werking van het peilbesluit wordt jaarlijks gemonitord en in 2025 geëvalueerd.
Winterpeil
Na de zomer, van half augustus tot begin september, laat Rijkswaterstaat juist water via de spuisluizen in de Afsluitdijk weglopen als voorbereiding op de grotere aanvoer van water in het najaar en de winter. Het peil zakt dan totdat eind september een peil van 30 cm onder NAP is bereikt. Voor watervogels is het dan makkelijker om bij voedsel (zoals waterplanten) op de bodem te komen. Vanaf oktober gaat onder normale omstandigheden het winterpeil (-40 cm NAP) in.
Droogteseizoen
Het droogteseizoen start jaarlijks op 1 april en duurt tot 30 september. Elk jaar verschijnt op 1 april een uitgebreide beschrijving van de actuele stand van zaken als uitgangssituatie voor het droogteseizoen. Rijkswaterstaat en andere waterbeheerders monitoren de droogtesituatie continu. Als er sprake is van (dreigende) droogte of neerslagtekort wordt de droogtemonitor wekelijks geactualiseerd.
