Stadspoort gevonden bij archeologisch onderzoek

Afgelopen maanden is de riolering in de Paulus Potterstraat in Enkhuizen in opdracht van de gemeente Enkhuizen vervangen door J. Koper & Zn BV uit Wervershoof. Omdat dit een oud deel van de stad is, waren tijdens het werk archeologen van Archeologie West-Friesland aanwezig. Zij hebben een verdwenen stadspoort en delen van de bijbehorende stadsmuur gevonden.

Stadsverdediging

Tot omstreeks 1600 was Enkhuizen veel kleiner dan tegenwoordig het geval is. De grens van de stad lag langs de Paktuinen, Prinsenstraat, Paulus Potterstraat en het Spaans Leger. Langs deze buitengrens stond een stadsmuur met verdedigingstorens, die de stad moest beschermen in geval van een aanval van buitenaf. Buiten de stadsmuur lag een brede vestinggracht. Je kon Enkhuizen alleen binnenkomen via stadspoorten en waterpoorten. De stadsverdediging is gedurende een lange periode tot stand gekomen: de eerste gebouwen dateren van rond 1400 en pas omstreeks 1570 was het werk voltooid. In 1590 begon de grote stadsuitbreiding van Enkhuizen, waardoor de oude verdedigingswerken hun functie verloren. Rond 1600 zijn de stadsmuur en de meeste poorten en verdedigingstorens afgebroken. Slechts één stadspoort bleef behouden, namelijk de Drommedaris. Rond de nieuwe grens van de stad werd een modern verdedigingsstelsel van een aarden wal met bastions aangelegd, dat tegenwoordig nog voor een groot deel bestaat.

Westerpoort

Op de plek waar de Streekweg oorspronkelijk de stad binnenkwam, namelijk op het kruispunt Paulus Potterstraat-Westerstraat, heeft een stadspoort gestaan, genaamd de Westerpoort. Dit is de voorganger van de nog bestaande Koepoort, die uit de 17^de eeuw dateert.

Uit de stadskroniek van Gerard Brandt uit 1666 is bekend dat in 1533 een stenen Westerpoort is gebouwd en dat in de periode daarvoor waarschijnlijk sprake was van een houten poort. Onbekend was waar precies in het kruispunt de poort had gestaan. Uit het recente onderzoek blijkt dat de poort helemaal aan de noordkant van de Westerstraat stond, tegen de Paulus Potterstraat aan. De noordmuur van de poort bevindt zich onder de voorgevel van Westerstraat 158, het prachtige rijksmonument uit 1617 waar voorheen Oud Enkhuizen was gehuisvest. De poort was ruim 5 meter breed. Onder de bakstenen muren bevond zich een houten fundering van eiken balken en palen van naaldhout. Een dergelijke fundering wordt een roosterfundering genoemd en werd bij zware gebouwen toegepast. Van de houten onderdelen zijn monsters genomen voor dendrochronologisch onderzoek. Met dit onderzoek kan op het jaar nauwkeurig worden bepaald wanneer het hout is gekapt, wat vervolgens een goed beeld geeft van het bouwjaar van de poort. Over enige maanden kan dan worden gezegd of het genoemde bouwjaar 1533 uit de stadskroniek correct is.

Hamer met bijl

Een bijzondere vondst is een complete ijzeren hamer met houten steel van 30 cm lang. Tegen de achterkant van de hamerkop bevindt zich een bijl. Deze opvallende combinatie van een hamer met bijl is niet eerder gevonden in West-Friesland. Uit oude boeken over ambachtswerk blijkt dat dit model hamer specifiek werd gebruikt door dakdekkers. Het stuk gereedschap komt uit een laag die waarschijnlijk samenhangt met de bouw van de stadspoort. De hamer is dus vermoedelijk gebruikt bij de bouw van het dak van de poort.

Stadsmuur

Op de hoek Paulus Potterstraat-Spaans Leger zijn ook delen van de stadsmuur onderzocht. De muur van maar liefst 1,2 meter dik is aan de buitenzijde op de waterlijn bekleed met natuursteen. Dit was nodig om kapotvriezen van de bakstenen te voorkomen. Ook in het verleden zijn op meerdere plekken in de stad stukjes van de stadsmuur gezien bij graafwerkzaamheden. Doordat de muur gedurende een lange periode is gebouwd, is de uitvoering op detailniveau steeds anders.

Sloot

Bij het onderzoek zijn ook andere zaken aan het licht gekomen, bijvoorbeeld een gedempte sloot met een beschoeiing gemaakt van hergebruikt scheepshout uit de 16^de eeuw in de Krugerstraat. In de Westerstraat blijkt verder in de 16^de eeuw een smalle keienstraat te hebben gelegen. Het loopniveau was toen lager dan tegenwoordig. Opmerkelijk is ook dat uit het onderzoek blijkt dat in de Westerstraat in de Middeleeuwen een sloot lag van 5 meter breed. Er was toen dus nog geen sprake van een brede straat, maar een sloot met een pad erlangs. Dit was nog niet bekend, doordat niet eerder archeologisch onderzoek in de Westerstraat is gedaan.