Archeologisch onderzoek ‘lage V&D’ legt verleden bloot [fotos]

HOORN – Aan het Nieuwe Noord in Hoorn vindt sinds twee weken een grote archeologische opgraving plaats. Op de plek waar de ´lage´ V&D stond, zijn al tal van historische vondsten gedaan.

Het nieuwbouwproject “De Gruyter” is genoemd naar het fraaie pand op de hoek van het Nieuwe Noord en de Nieuwsteeg dat in 1928 is gebouwd als kruidenierswinkel van firma De Gruyter. Het plan is een ontwikkeling van Amsterdam Realty Partners. Na de opgraving wordt het terrein door aannemer Newbouw uit Uitgeest met 43 appartementen bebouwd.

Achtererven van de Ramen

Bij de opgraving zijn de muren, kelders en vloeren van diverse gebouwen gevonden. Deze hoorden bij een groot pand aan de Ramen. Uit historische bronnen is bekend dat aan de Ramen in 1620 een Armen Weeshuis is gesticht. Deze instelling werd in 1638 wegens gebrek aan financiële middelen opgeheven. Mogelijk hoorden de bij de opgraving aangetroffen gebouwen tot dit weeshuis. Hierna zou de West-Indische Compagnie enige tijd gebruik hebben gemaakt van de gebouwen.

Uit de opgraving blijkt dat de gebouwen in de zeventiende eeuw zijn gesloopt. Waarschijnlijk gebeurde dit toen Albert Coninck een nieuw woonhuis liet neerzetten. Zijn huis behoorde tot de tien duurste panden in Hoorn. In het pand ernaast woonde Hilgonda Coninck. Na haar overlijden in 1733 werd haar inboedel geveild. Een van de verkochte stukken was een schilderij van Rembrandt. Nu zijn dit de grote panden Ramen 1 en 3.

Achter een ander groot pand aan de Ramen vonden de archeologen een houten beerput terug waarop in de zeventiende eeuw een wc heeft gestaan. De beerput werd ook gebruikt om afval in te gooien. Onderin de put lagen twee glazen bierbekers, waaronder een bijzonder fraaie beker met witte glasdraden en vergulde maskers. De beker dateert uit het begin van de zeventiende eeuw en is waarschijnlijk vervaardigd in Middelburg, waar in die tijd glas in Venetiaanse stijl werd gemaakt. Het moet een zeer kostbaar glas zijn geweest, van een van de rijke bewoners aan de Ramen.

Venetiaans glaswerk

In de negentiende eeuw was het grootste pand aan de Ramen ingericht als privémuseum van de beroemde verzamelaar Lucas Stokbroo. Achter dat gebouw is een kuil met afval gevonden dat zeker van hem afkomstig moet zijn. De kuil bevatte enkele uitzonderlijke voorwerpen, namelijk glazen schijven in diverse kleuren. Een aantal van deze schijven is voorzien van de stempels van de glasfabrikant Daniel Miotto uit Venetië. Dit Venetiaanse glas diende als grondstof voor het maken van kralen of email en dateren omstreeks 1700.

Ze maakten kennelijk onderdeel uit van het museum van Stokbroo. Zijn erfgenamen zagen kennelijk de waarde van deze voorwerpen niet in en hebben ze weggegooid. Deze glasschijven wordt nu juist als museale stukken beschouwd, omdat ze informatie geven over de handel en productie van glas. De in de beerput teruggevonden ivoren waaier komt ook uit zijn verzameling.

Armoede in de Gouden Eeuw

Het contrast tussen de bewoning aan de Ramen en het Nieuwe Noord kan niet groter. Aan het Nieuwe Noord woonden namelijk de armere mensen. Aan deze straat zijn de fundamenten van een rij eenvoudige huizen gevonden, die hier rond 1600 zijn gebouwd. De huizen zijn het beste te omschrijven als eenkamerwoningen. Deze kamer had een haard voor de verwarming en een bedstede. Op de vloer lagen aardewerken plavuizen. Boven was een klein zoldertje en achter het huis bevond zich een waterput voor de drinkwatervoorziening. Dit was de meest eenvoudige woning die er in de zeventiende eeuw was.

Voor grote groepen van de Hoornse bevolking uit de Gouden Eeuw waren het beslist geen gouden tijden. In de stad was ook veel armoede. De armere mensen woonden in de minder voorname straten en stegen, zoals het Nieuwe Noord. Deze eenvoudige huisjes in de stad zijn allemaal verdwenen. Dankzij de opgraving ontstaat een beeld hoe deze arme mensen leefden.

Vervolg opgravingen

De komende weken gaat de opgraving verder. De verwachting is dat nog meer bijzondere ontdekkingen worden gedaan. Aan het Nieuwe Noord stonden bijvoorbeeld de stallen en koetshuizen van de rijke personen die aan de Ramen woonden. De verwachting is dat van al deze bebouwingen resten worden teruggevonden.

Belangstellenden kunnen van achter de hekken de voortgang van het onderzoek volgen. Het terrein is niet te betreden.

Tekst bij de afbeeldingen:

1. Overzicht van de opgraving aan de Nieuwe Noord in Hoorn met boven de achterzijde van de panden van het Ramen.
2. Detail van de stadplattegrond van Hoorn uit 1649, binnen de gele lijn de locatie van het onderzoek.
3. De opgraving van een 17de-eeuwse houten beerput behorend bij een huis van het Ramen.
4. Fraaie glazen drinkbekers uit de 17de eeuw.
5. Bord van Italiaans tinglazuuraardewerk met floraal motief, 17de eeuw.
6. 17de-eeuwse kelder met groene en rode plavuizen behorend bij een huis aan de Ramen.
7. Blauwe Venetiaanse glasschijven. Op de kleine exemplaren staat een stempel met het IHS monogram.
8. Deze ivoren waaier komt uit de collectie van Lucas Stokbroo. De zijden bespanning is vergaan.
9. De opgraving van de funderingen van een schamele 17de-eeuwse woning aan de Nieuwe Noord.

Alle afbeeldingen: Archeologie Hoorn/West-Friesland, Gemeente Hoorn