6 december 2023 – Column Peter Ursem: Je weet toch wat je viert?
Vandaag is de dag dat het sterven van St.Nicolaas wordt herdacht. Het precieze jaar van overlijden is niet met zekerheid te zeggen. Dat zou in één van de jaren tussen 335 en 337 geweest kunnen zijn. De vraag die door kinderen vaak wordt gesteld aan Sinterklaas is: hoe oud bent u eigenlijk? Ook dan is dat niet erg nauwkeurig te zeggen. Rond 270 zou hij geboren zijn. De burgerlijke stand was in zijn geboorteplaats Patara in het huidige Turkije nog niet zo op orde. Als bisschop van Myra, ook nu in Turkije, overleed hij op een leeftijd die in die tijd als redelijk oud werd ingeschat. Wanneer men jou uitnodigt om ergens als Sinterklaas op te treden zou je als antwoord kunnen geven dat Sint wel 1753 jaar oud is. Volgend jaar komt daar natuurlijk een jaartje bij.
Dus Sinterklaas was een Turk heb ik horen zeggen.
Nou, dat was dus absoluut niet het geval. St. Nicolaas was een Griek en wonend is het Oost-Romeinse Rijk. Sinterklaas is een bedenksel dat gebaseerd is op de festiviteiten die al in de dertiende eeuw in Duitsland en Frankrijk in gebruik kwamen. St.Nicolaas verscheen op de kloosterscholen aldaar om ijverige leerlingen te belonen en luie te bestraffen. In 1360 werd in Dordrecht geschreven: ‘op St. her Nyclaes dach I pond groten aen die schoelers voer het oerlof’, om aan te geven dat schoolkinderen op 6 december een vrije dag kregen. Uitspraken uit die tijd hebben het over het uitdelen van geld en lekkers. Zelfs vijf pond en vier schelling worden genoemd alsmede honing, sinterklaaskoek en taart.
De vrijgevigheid en hulpvaardigheid van de heilig verklaarde St.Nicolaas zijn dus al lange tijd aan deze man toe te schrijven eigenschappen geweest en daarom is hij tot beschermheilige van heel wat beroepen uitgeroepen: ‘schippers, scheepsbouwers, vissers, gevangenen, onschuldig veroordeelden, advocaten, deurwaarders, bankiers, dokwerkers, graanhandelaars, kuipers, wijnhandelaars, schilders, parfumeurs, apothekers, bakkers, clerici, vrijers, maagden, kinderen, prostituees en kooplieden’. Ik heb dit maar even opgezocht op het internet en ga er maar van uit dat het een beetje klopt.
Sinterklaas van nu is totaal losgezongen van de Rooms-Katholieke en Oosters-orthodoxe kerk.
Een aantal havensteden heeft hem als beschermheilige uitgeroepen: Aberdeen, Amsterdam, Bari, Sint-Niklaas, Kampen en Murska Sobota. St. Nicolaas is zelfs beschermheilige van heel Rusland, maar dat zal veel Oekraïners niet afhouden van het vereren van deze heiligman. Als beschermheilige wordt hij anders gezien dan in de functie van Sinterklaas. Sinterklaas van nu is totaal losgezongen van de Rooms-Katholieke en Oosters-orthodoxe kerk. Tegenwoordig wordt hij omarmd door jan en alleman, hoewel ik niet precies weet in hoeverre dat ook geldt voor de rechtgeaarde gelovigen in de Biblebelt, orthodoxe Joden en Moslims die de Koran letterlijk nemen. Voor de extreem orthodoxe gelovigen van welke religieuze aard ook zal dat nog steeds kunnen gelden. Voor de meeste goedgelovige volgeling is Sinterklaas van harte welkom.
Rijkere mensen vulden die en dat werd op de 6e december onder de armen verdeeld.
Ik ontdekte dat voor Joodse gelovigen de sabbat nogal regelbepalend was. Daar is door de anders gelovenden wel eens soepel op gereageerd. In 1874 heeft het Hoornse stadsbestuur de viering van Sinterklaas vanwege de sabbat op 5 december uitgesteld tot 7 december. Sinds die tijd viel de 5e december wel vaker op sabbat, maar ik kan niet duidelijk krijgen dat Hoorn daar steeds op reageerde zoals in 1874. Rond 1850 heeft de viering van dit feest een andere inkleuring gekregen die steeds verder werd verbreid en voortdurend aanpassingen kende. Het schoen zetten dateert van nog eerder. Dat was in Utrecht, waar op 5 december 1427 voor het eerst door armere mensen de schoen werd gezet in de St.Nicolaaskerk. Rijkere mensen vulden die en dat werd op de 6e december onder de armen verdeeld.
Over de oorsprong van Piet – Zwarte Piet onuitwisbaar in de geheugens van veel mensen opgeslagen – bestaan diverse theorieën. De een verwijzend naar de Ethiopische wees Piter die uit dankbaarheid voor bevrijding uit slavernij bij St.Nicolaas in dienst treedt en er is zelfs een verwijzing naar de Germaanse God die door twee zwarte kraaien begeleid wordt. Vast staat dat de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman in 1850 een boekje liet uitgeven over Sint Nicolaas en zijn knecht en in de bekende tekst van het lied over de komst van sint met de stoomboot de begeleiders van Sint Zwarte Piet noemt.
De Amerikanen hebben de goedheiligman helemaal ontdaan van alle heilige waardigheid door er een dikbuikige olijke Santaclaus van te maken. De commercie weet er wel raad mee. Wanneer krijgen we uit andere religies volkomen losgeweekt feestelijk commercieel feestje?
